ศูนย์ข้อมูลงานศิลปกรรม สำนักช่างสิบหมู่ กรมศิลปากร

photo-พานแว่นฟ้าย่อมุมไม้สิบหก ลายดอกเข็มสีน้ำเงิน

ชื่อโครงการ:

ชื่อชิ้นงาน:

พานแว่นฟ้าย่อมุมไม้สิบหก ลายดอกเข็มสีน้ำเงิน

ขนาด:

ขนาด 16 นิ้ว

เทคนิค:

ประดับกระจกแก้ว ด้วยอีพ็อกซี่ ผสมสีน้ำมัน

ประเภท:

ประณีตศิลป์

แนวความคิดในการสร้าง:

เนื่องในโอกาสพิธีถวายผ้าพระกฐินพระราชทานกรมศิลปากรประจำปี ๒๕๖๓ ณ วัดพระงาม พระอารามหลวง ตำบลพระปฐมเจดีย์ อำเภอเมืองนครปฐม จังหวัดนครปฐม ในวันที่ ๑๗ ตุลาคม ๒๕๖๓ ทางกลุ่มประณีตศิลป์ สำนักช่างสิบหมู่ ได้จัดสร้าง พานแว่นฟ้า ประดับกระจก ขนาด ๑๖ นิ้ว ลายดอกลอยสีน้ำเงิน เพื่อนำไปถวายพร้อมในพิธีนี้ด้วย

สำหรับพานแว่นฟ้าชุดนี้จัดสร้างขึ้นจากแรงศรัทธาของเจ้าหน้าที่ภายในกลุ่มประณีตศิลป์ช่วยกันสละทรัพย์ในการจัดสร้าง ประกอบด้วยครอบครัวสายประสิทธิ์ นายเกรียงศักดิ์เนียมสุดและนายยงยุทธวรรณโกวิทย์ เป็นเจ้าภาพสมทบทุนค่าหุ่นพานแว่นฟ้า นางยุนีย์ธีระนันท์ ร่วมกับครอบครัวสัมมาวุฒธิ เป็นเจ้าภาพค่าวัสดุกระจกเพื่อใช้ประดับนางปาริด์ชาติพัฒน์ทอง เป็นเจ้าภาพค่ากาวอีพ็อกซี่กลุ่มช่างโลหะ เป็นเจ้าภาพจัดทำตราสัญลักษณ์ติดใต้ฐานพาน น้อง ๆ กลุ่มช่างปิดทองประดับกระจก ร่วมแรงในการตัดกระจกและประดับพานแว่นฟ้าชุดนี้ ขออนุโมทนาบุญแด่ทุกท่านด้วย

ระยะเวลาในการสร้าง:

02 มีนาคม 2563 ถึง 30 พฤษภาคม 2563

ปัญหาและอุปสรรค:

เริ่มตั้งแต่การจัดทำหุ่นเมื่อได้หุ่นมาแล้วต้องนำมากำจัดขน หรือเศษไม้เล็กออกให้หมดเสียก่อน ด้วยวิธีการขัดด้วยกระดาษทรายเบา ๆ แล้วใช้ไฟร้อนเป่าห่างแบบผ่านเพื่อทำให้หลุด ถ้าไม่กำจัดขนออกจะเป็นอุปสรรคต่อการติดกระจก เพราะขนเหล่านั้นจะดันกระจกออกมาทำให้งานไม่เรียบ ขัดกาวที่ปูดโปนออกมาให้หมดถ้าไม้ขัดแต่งเวลาประดับกระจกก็จะเกิดการสะดุดของงานได้ การแต่งเหลี่ยมมุมของหุ่นให้มีค่าเฉลี่ยที่เท่า ๆ กันหรือไม่ก็ให้แตกต่างกันน้อยที่สุด จะได้ไม่เกิดปัญหาเวลาที่เราว่างลวดลาย

การเลือกกระจก เนื่องจากงานที่ทำต้องตัดกระจกขาดที่เป็น มิลลิเมตร ขึ้นไปถือว่าเป็นขนาดเล็กมากๆจึงต้องใช้กระจกโค้งเพราะกระจกโค้งมีความบางเหมาะสำหรับการนำมาตัดและประดับในชิ้นงานมากกว่ากระจกตรง แต่ปัญหาของกระจกโค้งก็มีความหนาบางไม่เท่ากัน ก่อนลงมือจะตัดก็ต้องคัดเลือกกระจกให้มีขนาดความหนาบางที่เท่าๆกันหรือใกล้เคียงกันให้มากที่สุด ถ้าไม่คัดเลือกตั้งแต่แรกแล้วเวลาตัดเสร็จแล้วประดับลงไปจะทำให้ชิ้นงานเกิดการสะดุดได้

ข้อเสนอแนะในการแก้ไขและพัฒนาประสิทธิภาพของผลงาน:

ปัญหาของงาน คือ ความหนาของกระจกที่ใช้ประดับ ถ้าได้กระจกบางมากเท่าไหร่ยิ่งเป็นผลดีกับการตัดและประดับลงในภาชนะนั้นเพราะกระจกบางจะทำให้ตัดชิ้นงานเล็ก ๆ ขนาด ๒ ถึง ๓ มิลลิเมตรได้ดีเวลาประดับลงไปบนชิ้นงานสามารถควบคุมให้ผิวชิ้นงานให้สม่ำเสมอเรียบร้อยไม่ทำให้เกิดการสะดุจของชิ้นงานอีกด้วย

สรุปภาพรวมและการนำไปใช้ประโยชน์:

เป็นงานจัดสร้างขึ้นมาใหม่โดยใช้วัสดุอุปกรณ์ที่มีอยู่จริงและหาซื้อได้ในท้องตลาดและวัสดุก็ยังมีความแข็งแรงทนทาน สำหรับภาชนะที่นำไปใช้งานนี้ควรดูแลเอาใจใส่เวลาใช้งานเสร็จแล้วควรจัดเก็บในที่เหมาะสมก็จะอยู่ใช้งานไปได้อีกยาวนาน ถ้าเกิดการชำรุดเสียหายก็สามารถซ่อมแซมได้ไม่ยากเพราะวัสดุอุปกรณ์ต่าง ๆ หาซื้อได้ในท้องตลาดและยังมีราคาที่ไม่แพงมาก

ขั้นตอนการทำงาน:

ขั้นตอนการออกแบบ

กำหนดตัวหุ่น

๑. ต้องกำหนดหุ่นให้เหมาะสม กับงานที่จะนำไปใช้ อย่างเช่นงานมุทิตาจิตร ควรจะใช้ตะตุ่ม ขนาด ๕ – ๒๐ นิ้ว ขึ้นไป หรือในกรณีที่บุคคลที่จะให้มีอาวุโส ตัวอย่างเช่น เป็นครูช่างในการประกอบพิธีกรรม ก็จะต้องจัดของที่สูงกว่าตะลุ่มธรรมดา เพื่อเป็นเกียรติแก่ท่าน และท่านจะสามารถนำไปใช้ในงานพิธีกรรมต่อไป

๒. งานเผยแพร่ออกสู่สายตาประชาชน ต้องพิจารณาในแต่ละงาน เช่น งานถวายผ้าพระกฐินพระราชทานของกรมฯ ควรจัดทำเป็นพานแว่นฟ้าถวาย เพื่อให้ทางวัดที่ได้รับสามารถนำไปใช้ในกิจกรรมของพุทธศาสนาต่อไป

ตัวอย่างหุ่นต่างๆ

พานแว่นฟ้า

พานกลม

หุ่นตะลุ่ม

การออกแบบลวดลาย

การพิจารณาในการออกแบบลายประดับกระจก

๑. ในกรณีที่เป็นงานมุทิตาจิตร ถ้าสามารถทราบข้อมูลประวัติของบุคคลที่เราจะมอบให้ เช่น วันเดือนปีเกิด สถานะยศตำแหน่งใด ก็สามารถออกแบบสีกระจกให้ตรงกับวันเดือนปีเกิด หรือให้ใกล้เคียงที่สุดของบุคคลนั้น ๆ

๒. ในกรณีงานเผยแพร่ออกสู่สายตาประชาชน ต้องพิจารณาว่าเป็นงานประเภทไหน เช่นงานถวายผ้าพระกฐินพระราชทานของกรมฯ ก็ต้องออกแบบให้สีกลมกลืนกันไม่ใส่กระจกหลากสีมากจนเกินไป

๓. ในกรณีที่เจ้าของงานระบุ สีของกระจก เมื่อได้แบบลายกระจกที่พิจารณาว่าเหมาะสมแล้ว ควรทดลองประดับลายกระจกเพื่อให้สามารถทราบปัญหาและแก้ไขให้เหมาะสมในการจะนำไปประดับบนชิ้นงานต่อไป

ทดลองกระดับลวดลายที่ออกแบบลงบนกระดาษเพื่อดูความเหมาะสมของลวดลาย

ขั้นตอนการแต่งหุ่น

วัสดุอุปกรณ์

กระดาษทราย (ชนิดกระดาษทรายธรรมดา หรือกระดาษทรายน้ำ ทั้งชนิดหยาบและละเอียด) ใช้สำหรับขัดแต่งผิงหุ่นชิ้นงานให้เรียบและขัดแต่งให้ได้ขนาดพื้นที่บนหุ่นชิ้นงานในส่วนประดับลายที่เท่ากันให้ใกล้เคียงกัน

หัวพ่นไฟฟู่ ใช้สำหรับเผาไล่เสี้ยนไม้ขนาดเล็ก ๆ ที่ติดบนผิวหุ่นชิ้นงาน

สียาพื้นบอสนี่ ใช้สำหรับยาพื้นเพื่อตกแต่งผิวหุ่นที่มีร่องลึกให้เรียบเสมอกัน เมื่อประดับกระจกจะเรียบร้อยสม่ำเสมอกัน

การแต่งหุ่นเริ่มเมื่อได้หุ่นมาแล้วต้องนำมากำจัดเส้นเสี้ยนไม้หรือเศษไม้เล็กออกให้หมดเสียก่อนด้วยการใช้กระดาษทรายขัดเบา ๆ แล้วใช้หัวพ่นไฟฟู่เป่าไฟร้อนลงบนผิวหุ่นชิ้นงานโดยเป่าให้ห่างแบบผ่านเพื่อทำให้เส้นเสี้ยนไม้หลุด ถ้าไม่กำจัดเส้นเสี้ยนไม้เหล่านี้ออกจะเป็นอุปสรรค์ต่อการติดกระจก เพราะเส้นเสี้ยนไม้เหล่านั้นจะดันกระจกออกมาทำให้งานไม่เรียบ และต้องขัดแต่งกาวตัวประสานหุ่นที่ปูดโปนออกมาให้หมดจะได้ไม่เป็นปัญหาในการประดับกระจกเช่นเดียวกัน การแต่งเหลี่ยมมุมของหุ่นที่มีการประดับลายกระจกที่มีพื้นที่เท่า ๆ กันให้มีค่าเฉลี่ยที่เท่า ๆ กันหรือให้ขนาดแตกต่างกันน้อยที่สุดจะได้ไม่เกิดปัญหาเวลาที่เราว่างลวดลาย

จากนั้นตรวจผิวหุ่นว่ามีส่วนไหนที่เป็นร่องเป็นรูหรือผิวลึกไม่เสมอกับผิวข้างเคียง สามารถนำบอสนี่มายาเสริมเนื้อให้พื้นที่ส่วนนั้นได้ ปล่อยทิ้งให้แห้งสนิทแล้วจึงใช้กระดาษทรายขัดแต่งอีกครั้ง ด้านในของตัวหุ่นก็เช่นเดียวกันเป็นพื้นที่ ๆ สำคัญเพราะต้องทำพื้นด้านในให้เรียบเนียนเพราะอาจเป็นปัญหาเมื่อ เวลาล้วงชาดได้ผลออกมาไม่สวยงาม

ภาพหุ่นพานแว่นฟ้าที่ขัดแต่แล้วก่อนการประดับลายกระจก

ขั้นตอนการตัดกระจก

๑.ทำการคัดเลือกความหนาของกระจก

เนื่องจากงานประดับลายกระจกในครั้งนี้เป็นงานละเอียดซึ่งต้องตัดกระจกขนาดเล็กมีขนาดเป็น มิลลิเมตร ถือว่าเป็นขนาดเล็กมาก ๆ จึงต้องใช้กระจกโค้งเนื่องจากกระจกโค้งมีความบางเหมาะสำหรับการนำมาตัดและประดับในชิ้นงานที่มีความละเอียดมากกว่ากระจกตรง (กระจกตรงจะหนาตัดกระจกขนาดเล็กยาก) แต่ปัญหาของกระจกโค้งคือ กระจกที่ผลิตใส่กล่องมาแต่ละแผ่นจะมีความหนาบางไม่เท่ากัน ก่อนลงมือตัดควรคัดเลือกขนาดความหนาของแผ่นกระจกให้เท่า ๆ กันหรือใกล้เคียงกันให้มากที่สุด ถ้าไม่คัดเลือกตั้งแต่แรกแล้วเวลาตัดเสร็จเมื่อนำมาประดับลงไปบนชิ้นงานจะทำให้เกิดมีระนาบของผิวไม่สม่ำเสมอกันได้

ตัวอย่างกระจกโค้ง

ตัวอย่างกระจกตรง

2. ขั้นตอนการตัดกระจก

อุปกรณ์

2.1 กระจก

2.2 เพชรใหญ่ตัดกระจก

สามารถตัดได้ทั้งกระจกโค้งและกระจกตรงข้อควรระวัง คือ น้ำหนักมือที่ใช้ในการตัดเพราะถ้าต้องใช้น้ำหนักมือในการตัดกระจกมากเกินไปก็จะไม่สามารถตัดโค้งได้เพราะจะทำให้กระแตกได้ และที่สำคัญอย่างมาก คือ อุปกรณ์ตัดกระจกของช่างแต่ละคนไม่สามารถยืมกันใช้ได้ เนื่องจากช่างแต่ละคนเมื่อได้เพชรตัดกระจกมาต้องทดลองตัดจนสามารถหาคมเพชรให้ได้ซึ่งต้องใช้เวลา เมื่อเจอคมเพชรแล้วก็ต้องจดจำองศาในการตัด น้ำหนักมือและฝึกใช้งานจนชำนาญ ถ้าหากให้ใครยืมใช้อาจทำให้คมเพชรเปลี่ยนได้ ทำให้เครื่องมือเสียหายได้ โดยการทำตกหล่นจนเพชรชำรุด ดังนั้นช่างแต่ละคนจึงหวงแหนเครื่องมือของตนเป็นอย่างมาก

2.3 เพชรเคี้ยวงู เพชรด้ามทองเหลืองติดกากเพชรที่ช่างเรียกว่าเพชรเขี้ยวงู สามารถใช้ตัดได้ทั้งกระจกตรงและกระจกโค้งได้เช่นกัน

2.4 ปากกา ใช้ในการขีดเส้นบนกระดาษกราฟ

2.5 ไม้โปรแทรกเตอร์ ใช้วางทาบบนกระจกที่จะตัดบนพื้นกระดาษกราฟที่ได้ขีดเส้นขนาดและองศาความเอียงของลายกระจกไว้แล้วใช้เครื่องมือตัดตามแนวที่วาง

2.6 กระดาษกราฟ ใช้สำหรับกำหนดขนาดและแนวในการตัดกระจกเพื่อใช้งานประดับกระจก

วิธีการตัดกระจก

การตัดลายกระจก จะมีรูปแบบทรงเรขาคณิตลักษณะเหลี่ยมเป็นหลัก ได้แก่ รูปแบบสี่เหลี่ยมจัตุรัส รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า รูปสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน รูปห้าเหลี่ยม รูปหกเหลี่ยมหรือรูปเกล็ดเต่า เป็นต้น ลายกระจกเหล่านี้ช่างกระจกมีวิธีการในการตัดแบ่งกระจกโดยใช้อุปกรณ์ช่วยในการทำงาน ตัวอย่างการตัดกระจกลายสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน (ทรงข้าวหลามตัด) ช่างนำแผ่นกระจกแก้วมาวางลงบนกระดาษแบบที่แบ่งขนาดไว้ (กระดาษกราฟ) แล้ว วางไม้โปรแทรกเตอร์ทับแผ่นกระจกไปตามแนวที่กำหนดขนาด ใช้ส่วนคมของเพชรกรีดตามแนวแบ่งตามขนาดความกว้างตัวลาย ตัดแบ่งให้เป็นเส้นขนานจนเต็มแผ่นกระจก จากนั้น หมุนแผ่นกระจกมากรีดตามแนวขวาง (เส้นที่กรีดแบ่งนี้เป็นแนว ๔๕ องศา หรือ ๖๐ องศา ตามที่กำหนด) กับเส้นตัดแบ่งครั้งแรก (เป็นแนวหลักในการตัดเส้นต่อ ๆ ไป) แล้วกรีดกระจกตามแนวองศาดังกล่าว จากนั้นบิดหักกระจกส่วนที่เกินออกไปตามแนวที่กรีดไว้ นำแผ่นกระจกที่แบ่งแนวขนานมาวางตามแบบกระดาษเพื่อกรีดตัดแนวขวางตัวลาย ทำการกรีดตัดกระจกเป็นแนวเส้นขนานไปจนเต็มแผ่นแล้วใช้มือบิดหักกระจกตามแนวรอยที่กรีดตัดกระจก ก็จะได้รูปทรงกระจกตามขนาดและรูปทรงที่ต้องการ จากนั้นให้แยกลายกระจกออกเป็นชุด ๆ ตามสีและขนาดเพื่อสะดวกในการนำไปติดประดับลวดลาย ตามจำนวนที่เพียงพอในการประดับลวดลายต่อไป

กรีดตัดกระจกเป็นสันแนวดิ่งให้ขนานจังหวะเท่ากันตามแบบเส้นตารางลายด้านล่าง

กรีดตัดกระจกเป็นแนวเฉียง ๔๕ องศา หนึ่งครั้ง เพื่อทอนขนาดกระจกลงเพื่อสามารถกรีดย่อยง่ายขึ้น

บิดกระจกออกตามแนวตัด

บิกระจกออกตามแนวตัด แยกย่อยเป็นชิ้นเล็ก

ใส่ภาชนะบรรจุแยกสีเพื่อความสะดวกในการใช้งาน

ลักษณะชิ้นกระจกที่แบบแยกสีเพื่อใช้งาน

https://youtu.be/bXvqi-3XobM

ตัดกระจกขนาดต่างๆ ตามที่ออกแบบไว้

ขั้นตอนการประดับกระจก

อุปกรณ์

เกียงขนาดเล็ก

เกียงปลายตัด

อีพ็อกซี่ A และ B

ปากคีบหรือฟอร์เซป ใช้คีบชี้นกระจกขนาดเล็ก

สีน้ำมันแบบหลอด (สีตามที่ออกแบบไว้)

การประดับกระจกเริ่มจากการผสมกาวอีพ็อกซี่ A และ B ในปริมาณที่เท่า ๆ กัน ผสมให้พอดีกับพื้นที่ๆ จะประดับมิเช่นนั้นเนื้อกาวอีพ็อกซี่ที่ผสมจะแข็งถ้าประดับกระจกนานเกินเวลาแข็งตัวและเหลือเป็นการสิ้นเปลืองวัสดุ จากนั้นจึงผสมสีน้ำมันลงไป (ควรทำการตวงสัดส่วนของสีและกาวก่อนผสม) เพราะถ้าไม่ตวงก่อนผสมอาจทำให้สีที่ผสมออกมาครั้งถัดไปไม่เท่ากันได้ เมื่อผสมกาวอีพ็อกซี่เสร็จแล้วก็ทากาวอีพ็อกซี่ ลงบนพื้นชิ้นงาน โดยทาให้มีความหนาเท่า ๆ กัน จากนั้นจึงประดับกระจกลงไปตามแบบที่วางไว้

ภาพการประดับลายกระจก