ศูนย์ข้อมูลงานศิลปกรรม สำนักช่างสิบหมู่ กรมศิลปากร

photo-การซ่อมแซมและทำความสะอาดพร้อมปิดทอง องค์พระพรหม

ชื่อโครงการ:

การซ่อมแซมและทำความสะอาดพร้อมปิดทอง องค์พระพรหม พระพิฆเนศวร และ พระแม่ธรณีบีบมวยผม

ชื่อชิ้นงาน:

การซ่อมแซมและทำความสะอาดพร้อมปิดทอง องค์พระพรหม

ขนาด:

เทคนิค:

การลงรักปิดทอง

ประเภท:

ประณีตศิลป์

แนวความคิดในการสร้าง:

ตามหนังสือ บริษัท ธนารักษ์พัฒนาสินทรัพย์ จำกัด ที่ ธพส ๐๑/๐๑๕๐๘ ลงวันที่ ๑๗ มีนาคม ๒๕๖๔ แจ้งว่าเป็นรัฐวิสาหกิจ สังกัดกระทรวงการคลัง ทำหน้าที่ก่อสร้างและบริหารจัดการโครงการศูนย์ราชการในที่ดินราชพัสดุบริเวณถนนแจ้งวัฒนะ ได้รับพระราชทานชื่อศูนย์ราชการแห่งนี้ว่า “ ศูนย์ราชการเฉลิมพระเกียรติ ๘๐ พรรษา ๕ ธันวาคม ๒๕๖๐ ” ภายในศูนย์ราชการเฉลิมพระเกียรติฯ ประดิษฐานองค์พระพรหมซึ่งเป็นที่เคารพสักการะของผู้บริหาร ข้าราช เจ้าหน้าที่ ผู้ประกอบการร้านค้าภายในศูนย์ราชการ และประชาชนทั่วไปที่มาติดต่อราชการ มีสภาพชำรุต จึงขอความอนุเคราะห์กรมศิลปากร ออกแบบและประมาณการค่าใช้จ่ายในการซ่อมแซมองค์พระพรหม และอธิบดีกรมศิลปากรมอบหมายให้สำนักช่างสิบหมู่พิจารณาดำเนินการ

โดย สำนักช่างสิบหมู่ ได้มอบหมายให้เจ้าหน้าที่ จากกลุ่มงานเทคโนโลยีการหล่อ และ กลุ่มงานช่างปิดทองประดับกระจกและช่างสนะไทย เดินทางไปสำรวจตรวจสอบความชำรุดเสียหายของ องค์พระพรหม ปรากฏว่าองค์พระพรหม ทำจากวัสดุโลหะทองเหลืองปิดทองทั้งองค์ มีรอยแตกร้าว ทองที่ปิดไว้ชีดจางและหลุดลอก เนื่องจากขาดการบำรุงรักษา เห็นควรดำเนินการซ่อมแซมโดยการลอกสีและทองที่ปิดไว้ออก เชื่อมรอยแตกร้าวและแต่งผิวให้กลับสภาพดังเดิม ทำความสะอาดและปิดทองใหม่ทั้งองค์ และได้รับการประสานจาก บริษัท ธนารักษ์พัฒนาสินทรัพย์ จำกัด ขอให้ดำเนินการปิดทององค์พระพิฆเนศวร และ พระแม่ธรณีบีบมวยผม ( เพิ่มเติม )

ระยะเวลาในการสร้าง:

07 มิถุนายน 2564 ถึง 18 สิงหาคม 2564

ปัญหาและอุปสรรค:

๑. ต้องใช้เวลาในการเดินทางมากกว่าเวลาปฏิบัติงาน ในเวลาที่ต้องทำการตรวจดูว่ารักที่ทาแห้งหรือไม่ ไม่สามารถตรวจสอบได้ทันที

๒. การทำงานรักกับชิ้นงานที่เป็นพื้นโลหะ จะแห้งช้ากว่าบนพื้นไม้หรือปูน เพราะพื้นโลหะไม่สามารถดูดซึมรักได้เหมือนพื้นไม้และพื้นปูน

๓. ต้องอยู่ในพื้นที่จำกัดเพื่อที่จะควบคุมความชื้น และ มีฝุ่นละลอกที่น้อย

ข้อเสนอแนะในการแก้ไขและพัฒนาประสิทธิภาพของผลงาน:

๑. ไม่ควรปิดทองพระพุทธรูปหรืองานศิลปกรรมต่างๆกลางแจ้งเพราะจะทำให้งานนั้นไม่คงทนถาวรเท่าที่ควร

๒. ในการทำพื้นลงรักปิดทองด้วยกรรมวิธีแบบโบราณควรใช้วัสดุที่มาจากธรรมชาติไม่ควรใช้วัสดุอุปกรณ์ที่มีสารสังเคราะห์ผสมเพราะอาจทำให้งานศิลปกรรมนั้นๆไม่คงทนถาวร

๓. วัสดุที่นำมาทำสมุกควรนำมาเผาก่อนทุกครั้ง ด้วยอุณหภูมิที่พอเหมาะเวลานำมาผสมกับรักน้ำเกลี้ยงมาทาหรือยาอุดจะได้เกิดความแข็งแรงยิ่งขึ้น เช่น สมุกะลาเผา ดินเผา อิฐเผา ไม่ควรใช้ดินสอพองที่ยังไม่เผา ถ้าจะใช้ควรนำมาเผาหรือคั่วก่อนจะได้เกิดความแข็งแรงและเกาะผิวได้ดียิ่งขึ้น

๔. เมื่อกรองรักน้ำเกลี้ยงเรียบร้อยแล้วควรนำแผ่นพลาสติกที่ใช้สำหรับห่ออาหารวางปิดผิวหน้าของยางรักโดยให้ขอบของแผ่นพลาสติกเลยขึ้นมาโดยรอบแล้วนำน้ำมาเทใส่บนพลาสติกพอประมาณโดยอย่าให้น้ำเข้าไปผสมกับยางรักโดยวิธีการนี้จะทำให้รักแห้งช้าลง

๕. การผสมรักสมุกทา ๑ ต่อ ๕ คือ สมุก ๑ ส่วนรักน้ำเกลี้ยง ๕ ส่วนนวดให้เข้ากันเนื้อที่ได้จะเหลวเพื่อให้ทาได้ง่ายกว่ารักสมุกที่ใช้ยาอุดทาจะมีส่วนผสมของรักน้ำเกลี้ยงมากสมุกน้อยแล้วแต่ช่างแต่ละคนจะหาวิธีทำให้การปฏิบัติงานง่ายขึ้น

๖. การผสมรักสมุกยาอุด ๕ ต่อ ๓ คือสมุก ๕ รักน้ำเกลี้ยง ๓ นวดให้เข้ากันจะได้เนื้อที่เหนียวข้นเพื่อให้เข้าใจได้ง่ายว่ารักสมุกที่ใช้ยาอุดมีส่วนผสมสมุกมากรักน้อยแล้วแต่ช่างแต่ละคนจะหาวิธีทำให้การปฏิบัติงานง่ายขึ้น

สรุปภาพรวมและการนำไปใช้ประโยชน์:

เป็นที่เคารพสักการะของผู้บริหาร ข้าราช เจ้าหน้าที่ ผู้ประกอบการร้านค้าภายในศูนย์ราชการ และประชาชนทั่วไปที่มาติดต่อราชการ

ขั้นตอนการทำงาน:

ขั้นตอนการลงรักปิดทอง

ขั้นตอนการสำรวจก่อนเริ่มงาน

เพื่อตรวจสอบความเสียหาย

ขั้นตอนการลงรักปิดทอง

งานลงรักปิดทอง คือ การทายางรักบนพื้นผิวของศิลปวัตถุหลายครั้งให้ได้พื้นผิวที่อิ่มตัว แล้วปิดทับด้วยทองคำเปลว ๑๐๐% จนทั่วทั้งพื้นผิว ทำให้ได้พื้นผิวทองสุกปลั่ง คล้ายทำด้วยทองคำจริงๆ

วัสดุที่ใช้ในการปิดทอง

ยางรัก คือ ยางจากไม้ยืนต้น ตระกูล Anacardiaceae มักพบในป่าดิบเขาและป่าเบญจพรรณ ชาวล้านนาเรียกว่า “ฮัก” หรือ “ฮักหลวง” มีชื่อทางพฤกษศาสตร์ว่า Melanorrhoea usitata นอกจากนี้ยังมีต้นรักในตระกูล Anacardiaceae ทั้ง ๓ ชนิดนี้มีเปลือกแข็งให้ปริมาณน้ำยางน้อย คุณภาพของน้ำยางต่ำกว่า “ฮักหลวง” และยังมีพิษที่รุนแรงกว่า ทำให้เกิดผื่นคัน มีอาการบวมเป็นแผลหนองมากน้อยตามที่ได้รับจากการสัมผัส

รักสมุก คือ การนำเอายางรักมาผสมกับผงถ่าน (ที่นิยมใช้จะเป็นผงถ่านกะลา ผงถ่านใบตอง ผงถ่านดินหรือผงชัน) ผสมเข้าด้วยกันจนเป็นเนื้อเดียวจนเหนียวเหมาะแก่การโป๊ขัดแต่ง

เทือกรัก คือ การนำเอายางรักมาผสมกับผงถ่าน (รักสมุก) ผสมเข้าด้วยกันจนเป็นเนื้อเดียวกันแต่มีความเหลวเหมาะแก่การทาเพื่อให้มีเนื้อรัก

ขั้นตอนการลงรักปิดทอง

๑. นำผ้าสะอาดชุบน้ำเช็ดล้างทำความสะอาด ทิ้งให้แห้ง จากนั้นนำแอลกอฮอล์ มาขัดล้างทำความสะอาดในส่วนที่เป็นลวดลายและผิวเรียบในส่วนต่างๆของ องค์พระพรหม

๒. ทารักจีนในส่วนที่เป็นลวดลายและผิวเรียบในส่วนประกอบต่างๆขององค์พระพรหม พระพิฆเนศวร และ พระแม่ธรณีบีบมวยผม ทิ้งให้แห้งสนิทประมาณหนึ่งสัปดาห์

ภาพสำเร็จหลังทารักจีน

๓. นำรักจีนและรักน้ำเกลี้ยง มากรองด้วยผ้าซิ่นสกรีน จากนั้นผสมให้เข้ากันในอัตราส่วน 1:1 ทาใน ส่วนที่เป็นลวดลายทิ้งให้แห้งสนิทประมาณสองสัปดาห์

๔. ผสมรักเทือก ( รักเหลว ) โดย ใช้รักน้ำเกลี้ยง 5 ส่วน สมุกกะละ 2 ส่วน ชันเล็กน้อย ใช้ทาในส่วนที่มีผิวเรียบขององค์พระพรหม เพื่อป้องกันการหลุดล่อนได้ง่าย ทิ้งให้แห้งสนิทประมาณสองสัปดาห์ ( ในส่วนนี้พบปัญหา รักแห้งช้า เพราะไม่ได้ทารักจีนผสมรักไทย ในรอบที่ 2 ในส่วนที่เป็นผิวเรียบ ก่อนที่จะทารักเทือก ทำให้เนื้อรักที่รองพื้นมีปริมาณน้อยเกินไปทำให้รักเทือกแห้งช้า ฉะนั้นรอบ2 ควรทารักไทยจีนในอัตราส่วนเท่าๆกัน เพื่อที่จะเป็นพื้นทำให้รักเทือนที่จะทารอบต่อไปแห้งเร็วขึ้น)

๕. นำรักน้ำเกลี้ยง มากรองกลางแดด เพื่อให้รักไหลเร็วยิ่งขึ้น ก่อนนำมาทาลวดลายขององค์พระพรหมเป็นการทารักไทยรอบที่ ๑

๖. ทำการผสมรักไทย 2 ส่วน กะละ 3 – 5 ส่วน ชันเล็กน้อย ใช้สำหรับโป้ว จึงควรมีเนื้อเหนียวเหมาะกับการปาด ทิ้งให้แห้ง 1 สัปดาห์

จากนั้นน้ำผ้าเปียก และถังน้ำมาวางไวใกล้ชิ้นงาน เพื่อเพิ่มความชื้น ช่วยให้รักแห้งเร็วยิ่งขึ้น

๗. ทำการขัดเปิดหน้ารักสมุกที่โป้ว กระดาษทรายเบอร์ 320 มาขัด ด้วยน้ำบริเวณที่เป็นผิวเรียบ จะสังเกตเห็นได้ว่ามีเนื้อสมุกที่ยังแห้งไม่สนิทติดออกมาด้วย การขัดเปิดหน้าสมุกจะช่วยให้รักสมุกแห้งเร็วขึ้น